कमल पंथी, काठमाडौं: आर्थिक विकास समकालीन समाज विशेष गरी कम विकसित देशहरूमा एक बारम्बार नारा हो। यो एक एकीकृत प्रक्रिया हो जसमा समाजका सबै वर्गको सक्रिय सहभागिता र सहयोगको अपेक्षा गरिन्छ। चिन्ता मात्रै होइन । आर्थिक तर धेरै गैर आर्थिक कारकहरु संग। गैर-आर्थिक कारकहरू वैज्ञानिक प्रगति, लगानी गर्ने क्षमता, बालबालिकाको संख्या र घरपरिवारको आकार हुन सक्छन्। यस बीचमा आर्थिक कारकहरू आर्थिक स्रोतहरूको उपलब्धता, पूँजी निर्माण र उत्पादनशील स्रोतहरू हुन सक्छन्।
सामाजिक विकासका लागि संयुक्त राष्ट्रसंघीय अनुसन्धान संस्थानले आर्थिक विकासको आर्थिक र सामाजिक-जनसांख्यिकीय सूचकहरूको सूची तयार गरेको छ। आर्थिक सूचकहरूमा कृषि उत्पादन, विद्युत खपत, आयात निर्यात लगायत वैदेशिक व्यापार र प्रतिव्यक्ति समग्र समाजका लागि उपलब्ध यातायात र सेवाहरू समावेश छन्। सामाजिक-जनसांख्यिकीय सूचकहरू अन्तर्गत, शिशु मृत्यु दर, जीवित जन्मको अपेक्षा, डाक्टर-बिरामी अनुपात, कच्चा जन्म दर, समाजको साक्षरता दर, उपलब्ध आवास सुविधा र प्रति हजार जनसंख्यामा टेलिफोन प्रयोगकर्ताहरूको संख्या समावेश गरिएको छ।
“विकास भनेको प्रशस्त पैसा हुनु मात्र होइन, यो विशुद्ध आर्थिक घटना हो। यसले सामाजिक व्यवहारका सबै पक्षहरूलाई समेट्छ, कानून व्यवस्थाको स्थापना, व्यापारिक कारोवारमा बेवास्ता, राजस्व अधिकारीहरूसँगको सम्बन्ध, पारिवारिक साक्षरता लगायतका सम्बन्धहरू। , मेकानिकल ग्याजेटहरू र यस्तै अन्यसँग परिचितहरू गराउनु बिकास हो।
अर्थतन्त्रको तीव्र वृद्धिका लागि विभिन्न कारकहरू जिम्मेवार हुन्छन्। आर्थिक र गैर-आर्थिक दुवै कारकहरूले प्रत्यक्ष र अप्रत्यक्ष रूपमा देशको विकास प्रक्रियालाई असर गर्छ। हामीले हाम्रा प्राकृतिक, मानवीय, आर्थिक र भौतिक श्रोत साधनको अधिकतम सदुपयोग गर्ने हो भने दोहोरो अंकको वृद्धिदर पनि प्रशंसनीय छ । यसका लागि राजनीतिक प्रतिबद्धता पनि उत्तिकै आवश्यक छ । नीति निर्माताहरूले व्यवस्थापन चुनौतीहरूको सामना गर्नुपर्छ। सुस्थापित लोकतान्त्रिक संस्था र पारदर्शी, उत्तरदायी, सहभागितामूलक, समावेशी र जवाफदेही शासन प्रणाली र व्यवस्थित योजनाको प्रवद्र्धन गर्नुपर्छ । राजनीतिक दलहरूबीच प्रमुख राष्ट्रिय रणनीतिक मुद्दाहरूमा राजनीतिक सहमति, नीतिगत स्थिरता र निरन्तरतालाई कार्यान्वयन गर्ने संयन्त्र बनाउनुपर्छ। साथै प्राथमिकताका क्षेत्रमा लगानीमैत्री वातावरण बनाउनु पर्दछ । कल्याणको थप बिग्रन रोक्न उच्च मुद्रास्फीतिलाई नियन्त्रण गर्नुपर्छ। रोजगारीका अवसर बढाएर बेरोजगारी समस्या समाधान गर्नुपर्छ । विद्युत् संकट समाधानका लागि पर्याप्त र भरपर्दो ऊर्जा आपूर्ति हुनुपर्छ ।
यसबाहेक, विकास प्रक्रियाको आन्तरिक आधार हुनुपर्छ। विकासका लागि जनता सचेत र प्रतिबद्ध हुनुपर्छ । वैदेशिक सहायतालाई वित्तको प्रमुख स्रोतको रूपमा स्वीकार गरिनु हुँदैन र सहयोगी स्रोतको रूपमा मात्र प्रयोग गर्नुपर्छ। आन्तरिक उत्प्रेरणा र श्रोतको उपयोग ढाँचा दुवैलाई दिगो आर्थिक विकासको आधारभूत स्रोतको रूपमा बनाउनुपर्छ। जापानले पर्याप्त प्राकृतिक श्रोतविना नै आफ्नो अर्थतन्त्रको विकास गरेको थियो भने श्रीलंकाले द्वन्द्वकालमा समेत आर्थिक विकास गरेको छ । त्यसैगरी बलियो र सक्षम प्रशासन र प्रतिबद्ध सरकारलाई नेपालको द्रुत आर्थिक विकासको आधारभूत आवश्यकता मानिन्छ । …..
