भजनी,कैलालीको भजनी नगरपालिका– ३ का खडक साउद यतिबेला खेतमा व्यस्त हुनुहुन्छ । चैते धान रोप्ने चटारोले खडकको परिवार सबैखेतमै हुनुहुन्छ । उहाँले भजनीका अधिकांश किसान अहिले धान रोप्ने चटारोमा रहेको बताउनुभयो ।
“गत साउनमा आएको बाढीले किसानले लगाएको अधिकांश धानबाली नष्ट ग¥यो । धेरै किसानले वर्षे धान भित्र्याउन पाएनन”, खडकले भन्नुभयो, “यस वर्ष सबै किसान चैते धानको पछाडि लागेका छन् । उत्पादन राम्रो, डुबान र बगानको समस्या पनि नहुने समयमैधान भित्र्याउन पाउने भएकै कारण किसानको आकर्षण बढ्दै गएको हो ।”
भजनी – ७ चर्राका मनिराम चौधरी चैते धान रोप्नमा व्यस्त हुनुहुन्छ । उहाँले हरेक वर्ष करीब एक बिघा जग्गामा चैते धान रोप्दैआउनुभएको छ । उहाँको पाँच जनाको परिवारलाई त्यही खेतमा फलेको चैते धान वर्षभरिका लागि खान पुग्छ । “यस क्षेत्रमा वर्षे खेतीहुँदैन । हिउँदमा दुई खेती गर्ने गरेका छौँ”, मनिरामले भन्नुभयो, “दलहन र तेलहन बाली भित्र्याएपछि धानखेती हुन्छ भने हाम्रा लागिवर्षात्को समयमा फुर्सद हुन्छ ।”
मलवारा क्षेत्रका कतिपय किसान चैते धान रोप्नमा व्यस्त छन् । जिल्लाको भजनी नगरपालिकाका साथै जोशीपुर र जानकीगाउँपालिकाका किसान चैते धानखेती गर्दै आउनुभएको छ । भजनी क्षेत्रमा वर्षे धानको उत्पादन त्यति राम्रो हुँदैन । त्यसैमा पनि बाढीकाकारण लगाएको खेती पनि किसानले भित्र्याउन पाउँदैनन् । चैते धानकै कारण किसानले भात खान पाएको उहाँहरुको भनाइ छ ।
चैते धानखेती किसानका लागि थप आम्दानीको स्रोत बनेको छ । उनीहरु अघिपछि सोही खेतबारीमा तोरी, गहुँ, मसुरोलगायतकाबाली फलाउँछन् । कतिपय किसानले दोहोरो धानखेतीसमेत गर्ने गरेका छन् । बाढी प्रभावितबाहेकका क्षेत्रका किसानले दोहोरो धानखेतीगर्ने गरेको पाइन्छ ।
जानकी गाउँपालिका– ७ मुनुवाका हरिप्रसाद कठरीया वर्षेनी दुईपटक धान रोप्नुहुन्छ । उहाँका अनुसार एकपटकको धानखेतीलेपरिवार पाल्न पुग्छ भने अर्को पटकको धानखेतीको उत्पादन बेच्ने गर्नुहुन्छ । उहाँले पनि वर्षेनी एक बिघा क्षेत्रफलमा धानखेती गर्ने गरेकोबताउनुभएको छ ।
“चैते धानखेती थप आम्दानीको स्रोत बनेको छ । केही वर्ष सिँचाइको समस्याले धान रोपाइ हुन सकेको थिएन”, उहाँले भन्नुभयो, “रानी जमरा कुलरिया सिँचाइ आयोजनाले कुलामा पानी छोड्न थालेपछि पुनःचैते धानको रोपाइँ शुरु भएको हो । यसले मेरो आर्थिकअवस्थामा सुधार भइरहेको छ ।”
खासगरी बाढी प्रभावित क्षेत्रका किसान चैते धान रोप्ने गरेका छन् । उहाँहरु वर्षायाममा धानखेती रोप्न पाउँदैनन् । उहाँहरुकोखेतबारी बाढीले चुर्लुम्म डुब्ने गरेका कारण धानखेती रोप्न समस्या हुने गरेको छ । “हरेक वर्ष बाढीले खेतबारी समुन्द्र बन्छ, कसरी धानरोप्नु ? रोपेको धान पनि खेतमै सखाप हुन्छ ।” भजनी नगरपालिका– ३ कुसुमघाटका विजय साउदले भन्नुभयो, “चैते धान नै परिवारपाल्ने स्रोत बनेको छ । चैते धान रोपेन भने भोकै बस्नुपर्छ । किसानले चैते धान रोप्न उपयुक्त समयको ख्याल गर्नुपर्छ । थोरै मात्रै समयअघिपछि भए धान उत्पादन राम्रो नहुने किसान बताउँछन् । “चैते धान रोप्न सहज छैन । हरेक कुराको ख्याल गर्नुपर्छ ।” किसान साउँदलेभन्नुभयो, “समयमै रोपेर समयमै भित्र्याउन नसके धान बिग्रन थाल्छ भने उत्पादनमा समेत ह्रास आउँछ ।”
चैते धानखेतीका लागि किसानले सिँचाइ र रासायनिक मलकोसमेत समस्या भोग्दै आएका छन । उनीहरुले बोरिङ मोटरकामाध्यमबाट सिँचाइ गर्दै आएका छन् भने रासायनिक मल भने भारतीय सीमावर्ती बजारबाट किनेर ल्याउनुपर्ने बाध्यता छ । उनीहरुलेसमयमा रासायनिक मल पाउन नसके चैते धान ेती प्रभावित हुने गरेको छ ।
चैते धानको खेतीमा खर्च भने बढी हुने गरेको किसान बताउँछन् । “सिँचाइको सहज सुविधा हँुदैन । बोरिङ मोटरबाट सिँचाइ गर्दाखर्च बढ्ने गरेको छ ।” भजनी नगरपालिका–८ का किसान समीर चौधरीले भन्नुभयो, “खेती नगरे पनि खान चाहिन्छ, गराँै भने पनि खर्चबढी छ ।” उहाँले समयमै भित्र्याउन नसके वर्षात्का समयमा धान खेतमै रहने बताउँदै छिटै वर्षायाम शुरु भए पनि धान भित्र्याउन समस्याहुने गरेको बताउनुभयो ।
कृषि ज्ञानकेन्द्रका प्रमुख खगेन्द्रप्रसाद शर्माले गत वर्षको तुलनामा यस वर्ष चैते धान रोपाइँको क्षेत्रफल बढ्ने जानकारी दिनुभयो ।“गत वर्ष करीब एक हजार ५०० हेक्टर क्षेत्रफलमा चैते धानको खेती भएको थियो । यस वर्ष दुई हजार हेक्टर क्षेत्रफलमा चैते धानकोखेती हुँदैछ”, उहाँले भन्नुभयो, “हामीले पनि भजनी क्षेत्रमा निःशुल्क ६० देखि ७० मेट्रिकटन धानको बीउ वितरण गरेका छौँ । बाढीपीडितक्षेत्रमा चैते धानको खेती वर्षेनी थपिँदै गएको छ ।”
उहाँले वर्षे धानभन्दा चैते धानको उत्पादन राम्रो हुने भएका कारण किसान बढी आकर्षित हुने गरेको बताइँदै धानका लागि अहिलेकोमौसम उत्तम भएको बताउनुभएको छ । “आकाश खुला हुँदा प्रकाशको किरण पाउँछ । रोग र किराको सङ्क्रमण हुन पाउँदैन”, उहाँलेभन्नुभयो, “मौसमकै कारण धान उत्पादनमा राम्रो हुने गरेको हो । उत्पादन बढी हुने भएकाले पनि चैते धानमा आकर्षण बढेको हो ।”
